Ο Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής, μέσα από την πλούσια πνευματική του εμπειρία, άφησε πίσω του ένα θησαυρό διδαχών. Οι διδασκαλίες του, βαθιά ριζωμένες στην ησυχαστική παράδοση, προσφέρουν πολύτιμη καθοδήγηση για την πνευματική ζωή.
Για να γίνει το σπίτι ένας αισθητός παράδεισος
Ο πιστός που αναζητά τη σιωπή και την ησυχία μπορεί να ανακαλύψει την εσωτερική του δύναμη, να ξεπεράσει τις ανησυχίες και τους φόβους του και να βρει την αληθινή ειρήνη. Η ζωή του Αγίου Ιωσήφ αποτελεί ένα φωτεινό παράδειγμα για το πώς μπορεί η ησυχία να οδηγήσει σε βαθιές πνευματικές ανακαλύψεις.
Ὅταν ἔχετε χρόνο εἰς τὸ σπίτι σας καὶ τὴν ἀπαιτουμένη ἡσυχία ἀρχίσετε νὰ λέγετε μὲ κατάνυξι τὰ λόγια τῆς εὐχῆς. Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με. Καθὼς περνάει ὁ χρόνος ἡ προφορικὴ αὐτὴ εὐχή, ἑλκύει τὸν νοῦν πρὸς τὰ ἔσω καὶ συγχρόνως δημιουργεῖται εἰς τὴν ψυχὴν ἕνα ἄλλο κλίμα. "Όταν η προσευχή γίνει συνεχής στην καρδιά, τότε ο νους φωτίζεται και η ψυχή γεμίζει με τη χάρη του Θεού." - Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής, Επιστολές Ο Γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας, μαθητής του Αγίου Ιωσήφ, αναφέρει ότι ο διδάσκαλός του συχνά τόνιζε πως η νοερά προσευχή δεν είναι απλώς μια πνευματική άσκηση, αλλά ένας τρόπος ζωής. Ο Άγιος Ιωσήφ δίδασκε ότι η προσευχή πρέπει να συνεχίζεται ακόμη και κατά τη διάρκεια των καθημερινών εργασιών, μετατρέποντας κάθε πράξη σε λατρεία προς τον Θεό. Αυτή η πρακτική, σύμφωνα με τον Άγιο, οδηγεί σταδιακά στον "νήφοντα νου" και την "καθαρή καρδιά", καταστάσεις απαραίτητες για την πνευματική τελείωσηΑἰσθάνεται ἡ ψυχὴ χαρά, εἰρήνη, γλυκύτητα εἰς τὸ στόμα. Δὲν θέλει καθόλου νὰ διακόπτῃ τὴν εὐχήν. Καὶ ὅταν ἐκ τῶν πραγμάτων ἀναγκάζεται νὰ διακόψῃ τὴν εὐχήν, τὸ αἰσθάνεται αὐτὸ ἡ ψυχὴ μέσα της ὡσὰν μιὰ ἔλλειψι. Ὅταν ἡ οἰκοκυρὰ ἐργάζεται μέσα εἰς τὸ σπίτι της καὶ μαγειρεύει ἢ πλένει ἢ ὁτιδήποτε ἄλλο κάνει, ἂς λέγη ταυτοχρόνως καὶ τὴν εὐχὴν ἐκφώνως. Θὰ φύγουν ὅλοι οἱ λογισμοὶ καὶ τὸ σπίτι της θὰ γίνῃ ἕνας αἰσθητὸς παράδεισος. Ὅλα τότε θὰ εἶναι ὄμορφα καὶ γαλήνια εἰς τὸ σπίτι της καὶ τὰ λόγια τῆς εὐχῆς, ὡσὰν ἕνα ἱερὸ ἄσμα, θὰ διαποτίζουν τὴν ψυχήν της καὶ ὅταν θὰ ἔλθουν τὰ παιδιά της ἀπὸ τὸ σχολεῖον καὶ ὁ ἄνδρας της ἀπὸ τὴν ἐργασίαν, θὰ τοὺς ὑποδεχθῆ μὲ τὴν θερμότητα τῆς εὐχόμενης καρδίας της καὶ θὰ τοὺς ἀφαίρεση τὸν κόπον καὶ τὸ ἄγχος.Περί Μετανοίας
Η μετάνοια, σύμφωνα με τον Άγιο Ιωσήφ, είναι η αρχή και το θεμέλιο της πνευματικής ζωής. Τόνιζε ότι η αληθινή μετάνοια δεν είναι απλώς η λύπη για τις αμαρτίες, αλλά η ριζική αλλαγή του νου και της καρδιάς. "Η μετάνοια είναι η θύρα της χάριτος. Μέσω αυτής ο άνθρωπος επιστρέφει στον Θεό και ο Θεός επιστρέφει στον άνθρωπο." - Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής, Διδαχές προς μοναχούς Ο Άγιος δίδασκε ότι η μετάνοια πρέπει να είναι συνεχής στη ζωή του πιστού, καθώς είναι το μέσο για την συνεχή πνευματική ανανέωση και προσέγγιση προς τον Θεό. Ο Γέροντας Ιωσήφ ο Βατοπαιδινός, άλλος ένας σημαντικός μαθητής του Αγίου Ιωσήφ, αναφέρει στο βιβλίο του "Ο Γέροντάς μου Ιωσήφ ο Ησυχαστής" ότι ο Άγιος συχνά παρομοίαζε τη μετάνοια με το "λουτρό της ψυχής". Ο Άγιος Ιωσήφ δίδασκε ότι όπως το σώμα χρειάζεται τακτικό καθαρισμό, έτσι και η ψυχή χρειάζεται τη συνεχή μετάνοια για να διατηρείται καθαρή από τα πάθη και τις αμαρτίες. Τόνιζε επίσης ότι η αληθινή μετάνοια φέρνει χαρά και ελευθερία στην ψυχή, όχι κατάθλιψη ή απελπισία..
Ο Άγιος δίδασκε ότι η μετάνοια πρέπει να είναι συνεχής στη ζωή του πιστού, καθώς είναι το μέσο για την συνεχή πνευματική ανανέωση και προσέγγιση προς τον Θεό.
Περί Πνευματικού Πολέμου
Ο Άγιος Ιωσήφ μιλούσε συχνά για τον πνευματικό πόλεμο, τονίζοντας ότι η χριστιανική ζωή είναι ένας συνεχής αγώνας κατά των παθών και των πειρασμών. "Ο πνευματικός πόλεμος είναι αδιάκοπος. Όποιος νομίζει ότι έχει νικήσει, έχει ήδη ηττηθεί." - Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής, Συμβουλές Πνευματικής Ζωής Δίδασκε ότι η νίκη στον πνευματικό πόλεμο έρχεται μέσω της ταπείνωσης, της προσευχής και της εγρήγορσης. Τόνιζε ιδιαίτερα τη σημασία της πνευματικής νήψης (εγρήγορσης) ως μέσο αντιμετώπισης των λογισμών και των πειρασμών. "Η νήψις είναι ο φύλακας του νου. Χωρίς αυτήν, ο νους γίνεται έρμαιο των λογισμών και των παθών." - Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής, Έκφρασις Μοναχικής Εμπειρίας Ο Γέροντας Εφραίμ ο Φιλοθεΐτης, ένας από τους πιο γνωστούς μαθητές του Αγίου Ιωσήφ, αναφέρει στο βιβλίο του "Ο Γέροντάς μου Ιωσήφ ο Σπηλαιώτης" ότι ο Άγιος συχνά παρομοίαζε τον πνευματικό πόλεμο με μια αόρατη μάχη. Ο Άγιος Ιωσήφ δίδασκε ότι οι δαίμονες είναι πραγματικοί και ενεργοί, αλλά η δύναμή τους είναι περιορισμένη μπροστά στην προσευχή και την ταπείνωση του πιστού. Τόνιζε ιδιαίτερα τη σημασία της διάκρισης των λογισμών, διδάσκοντας τους μαθητές του πώς να αναγνωρίζουν και να απορρίπτουν τους πονηρούς λογισμούς πριν αυτοί ριζώσουν στην καρδιά.
Δίδασκε ότι η νίκη στον πνευματικό πόλεμο έρχεται μέσω της ταπείνωσης, της προσευχής και της εγρήγορσης. Τόνιζε ιδιαίτερα τη σημασία της πνευματικής νήψης (εγρήγορσης) ως μέσο αντιμετώπισης των λογισμών και των πειρασμών.
Περί της Χάριτος του Θεού
Πώς αντιλαμβάνεται ένας μοναχός τη σχέση του ανθρώπου με το Θείο; Σε μια επιστολή, ο Γέροντας Ιωσήφ περιγράφει την πνευματική πορεία σαν ένα ταξίδι τριών σταδίων. Εξηγεί πως οι δυσκολίες και οι προκλήσεις είναι απαραίτητες για την πνευματική ανάπτυξη, όπως ακριβώς η γυμναστική είναι απαραίτητη για τους αθλητές. Κάθε πειρασμός, υποστηρίζει, είναι μια ευκαιρία για πρόοδο.
Ο Γέροντας Ιωσήφ περιγράφει στο κείμενό του τρία βασικά στάδια της πνευματικής ζωής: το καθαρτικό, το φωτιστικό και το τελειωτικό. Στο καθαρτικό στάδιο, ο άνθρωπος αγωνίζεται με τους πειρασμούς και τα πάθη, προσπαθώντας να καθαρίσει την ψυχή του μέσω της μετάνοιας και της προσευχής.
Στο φωτιστικό στάδιο, ο νους αρχίζει να βλέπει τα πράγματα με νέο τρόπο, κατανοώντας τον υψηλό προορισμό του ανθρώπου και τη σχέση του με το Θεό. Αυτό οδηγεί στο τελειωτικό στάδιο, όπου η ψυχή γεμίζει με θεία αγάπη και φτάνει σε μια κατάσταση βαθιάς ειρήνης. Σε αυτό το τελικό στάδιο, ο άνθρωπος βιώνει την ένωση με το Θείο, συνειδητοποιώντας πλήρως την ταυτόχρονη ταπεινότητα και μεγαλοσύνη της ανθρώπινης φύσης. Πηγή: Γέροντος Ιωσήφ, «Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας», επιστολή Ι΄, εκδόσεις Ιεράς Μονής Φιλοθέου, σελ. 84-88. (Απόσπασμα σε νεοελληνική απόδοση)
Περί παθών και μετανοίας
Το πρώτο, πού κάνει κάθε άνθρωπος, όταν τον καλέση ο Θεός στην επίγνωσί Του, είναι να ερευνήση με ακρίβεια τον εαυτό του για να ιδή, ότι πράγματι στην ζωή του πολλές ενέργειες του ήσαν έξω από το θέλημα του Θεού. Και από αυτή την στιγμή αρχίζει το έργο της μετανοίας. Η μετάνοια αρχίζει από την κατάπαυσι της αμαρτωλής ζωής και φθάνει μέχρι αυτής της θεώσεως, η οποία δεν έχει τέλος.
Ο Θεός δεν έχει περιγραφή και τέρμα· ούτε και οι ιδιότητές Του είναι δυνατό να έχουν. Μπαίνοντας ο άνθρωπος, δια της Χάριτος του Αγίου Πνεύματος, μέσα στους κόλπους της θεώσεως, πάσχει όλες αυτές τις ιδιότητες τις ατέρμονες, τις αψηλάφητες, τις ανεξιχνίαστες, τις απέραντες. Γι’ αυτό είπα ότι η μετάνοια δεν έχει τέρμα. Θέλω να σχολιάσω το θέμα της μετανοίας, παίρνοντας αφορμή από μερικά πράγματα πού με προεκάλεσαν και από τον προσωπικό μου βίο, αλλά και γενικώτερα.